KASIMPULAN HUKUM AKAL JEUNG BAGIAN NANA

Jadi hasilna tina iyeu pasal, Ngaran Wajib teh nyaeta : Anu misti kudu aya, atawa salawasna kudu aya. Saperti ceuk akal Wajib ayana dzat Alloh.

Ari ngaran mustahil nyaeta : Anu misti kudu euweuhna ceuk akal atawa salilana kudu euweuh, saperti : Ceuk akal Mustahil aya pangeran salian Allob ta'ala.

Ari ngaran Jaiz ceuk atawa wenang, eta anu henteu kudu aya atawa henteu kudu euweuh, ceuj akal tapi bisa giliran saperti ayana jeung euweuhna makhluk.

Ari iyeu anu tilu (3) nyaeta : Wajib 'aqli, Mustahil 'aqli, jeung Jaiz 'aqli. 

Eta masing-masing kabagi kana dua bagian nyaeta kana DLORURI sareng NADHORI, jadi jumlahna hukum akal eta aya genep (6) iyeu gambaran nana :

Gambaran hukum akal

BABAGIAN JAIZ( WENANG)

Salajengna, Jaiz ceuk akal teh eta kabagi kana dua bagian, nyaeta : 

1. Jaiz 'akli Dloruri

2. Jaiz 'akli nadhori.

Ari Jaiz akli dloruri nyaeta :Sakur-sakur perkara anu Sah ayana atawa euweuhna bari langsung henteu merlukeun kana mikir jeung Dalil, nyaeta saperti conto anu tadi nyaeta : Aya Jirim Usik atawa cicing piligenti, atawa kiyeu Ku Zaed boga anak.

Dupi Jaiz aqli Nadhori nyaeta : 
Tiap-tiap perkara anu kaharti ayana jeung euweuhna, bari kahartina teh saba'da dipikir heula Dalil-dalilna tegesna henteu langsung kaharti sanalika. 

Contona saperti, Ceuk Akal mah wenang Alloh ngaganjar jalma anu kafir tur nyiksa kajalma anu tho'at tur tara ngalakukeun dosa, jeung wenang ngaganjar jalma anu kafir atawa jalma tukang ngalakonan doraka. 

Tah anu kitu teh, moal ujug-ujug kaharti ku akal. 
Kajaba kudu nganyahokeun heula dalilna sifat Wahdaniyyatna Alloh ta'ala. 
Sahingga nepi ka kanyaho yen Sakabeh Alam teh kagungan Alloh ta'ala, Tegesna ari salian Alloh mah henteu aya anu bisa mere tapak sama sakali.

Jadi lazimna; ku ayana akal nyaho, ngarti kana dalil-dalil sifat Wahdaniyyat, tangtu ngarti yen ari kufur, Iman, Tho'at, jeung Maksiat sarua bae mungguh akal mah, sarta hiji-hijina beunang dipake ciri kanu sejenna. 

Saperti Iman, eta ciri kana ka salametan, Kufur jadi ciri kana cilaka, atawa sabalikna oge bisa bae. 

Jeung tangtu akal teh ngartieun kana yen sayaktosna Alloh ta'ala teh Mustahil ka sifatan ku dholim, sanajan ngadamel nanaon bae oge, atawa kumaha bae oge. 

Da anu disebut dholim mah nyaeta : Ngajalankeun hiji perkara anu sulaya jeung parentahan atawa larangan, sedengkeun kapanan Alloh ta'ala mah tukang marentah jeung ngalarang (Henteu aya nu Ngalarang jeung nu marentah ka Alloh mah, da Alloh mah Ratu ning Ratu ), jadi Mustahil Alloh dholim. 

Atawa anu jadi sabab dholim teh nyaeta : 
Nempatkeun hiji perkara lain dina tempatna, atawa ngajalankeun hiji perkara lain dina haqna( dina hak batur) / lain dina mistina, sedengkeun kapan kabeh makhluk oge milk Alloh nyalira, damel Alloh nyalira, jadi Mustahil Aya Dholim di Alloh ta'ala.

Jadi beubeunangan akal mah eta Wenang (Jaiz) Aya Ganjaran atawa siksaan ka unggal mu'min anu Tho'at, ari siksa naraka eta ditangtukeun ka jalma kafir jeung anu doraka, eta mah lain panetepkeu akal, tapi samata-mata kurnia atawa Nugraha Alloh ta'ala jeung ka Adilan nana, nyaeta : 

Anu ditetepkeun ku Syara' kalawan jangjina Alloh ta'ala jeung ancaman nana. 
Alloh milih netepkeun Ganjaran pakeun jalma anu Mu'min anu Tho'at, kalawan sifat fadlolna, kalawan Nugraha.

Alloh netepkeun siksa naraka pakeun jalma anu Kafir jeung Maksiat, kalawan sifat 'Adilna, tah eta anu kitu disebut Wenang(Jaiz) akal Nadhori, karana ka hartina ku akal boh ayana atawa euweuhna teh saba'da dipikir heula jeung dipapay Dalilna.

JAIZ 'AQLI ( جائز عقل )

Ari ta'rifna Jaiz 'aqli nyaeta :

وَالْجَائِزُ الْعَقْلِيُّ مَا يَصِحُ فِى الْعَقْلِ وُجُوُدُهُ وَعَدَمُهُ 

WAL-JAAIZUL-'AQLIYYU MAA YASHIHU FIL-'AQLI WUJUUDUHU WA 'ADAMUHU

Hartosna : Ari palenggeran jaiz ceuk akal nyaeta : tiap-tiap perkara anu Sah ceuk akal dina ayana jeung euweuhna. Tegesna ka hati ku akal ayana atawa euweuhna piligenti. Lain ayana jeung euweuhna babarengan, tegesna ngaran Jaiz ceuk akal mah nyaeta perkara anu rek aya dibenerkeun ku akal, rek euweuhna oge nyakitu keneh dibenerkeun. 

Saperti di basakeun Aya hiji Benda usik atawa cicing piligenti ( lain ayana jeung euweuhna babarengan) tah eta disebut Jaiz 'aqli, tegesna wenang ceuk akal.

BABAGIAN MUSTAHIL

Salajengna, Mustahil ceuk akal oge kabagi kana dua (2)bagian, nyaeta :

1. Mustahil 'aqli dloruri

2. Mustahil 'aqli Nadhori

MUSTAHIL 'AQLI DLORURI
Ari Mustahil 'Aqli dloruri nyaeta : Mana-mana perkara anu henteu ka harti ku akal ayana bari kaharti secara langsung, tegesna henteu kudu dipikir heula. 

Contona saperti : Anu tadi, nyaeta Jirim henteu butuh kana tempat, atawa jirim henteu usik jeung teu cicing bareng dina hiji waktu, dina hiji jirim.

MUSTAHIL 'AQLI NADHORI
Ari Mustahil 'akli nadhori, nyaeta tiap-tiap perkara anu henteu kaharti ku akal ayana,bari kahartina teh henteu langsung, tapi merlukeun heula kana pikiran jeung dalil, Contona saperti ucapan : 

Mustahil Alloh anyar/ aya mimitina. Mustahil ruksak jeung sabangsana. Eta ka harti yen Mustahil Alloh Anyar, Mustahil Ruksak, jeung sabangsana saba'da dipikir heula, didalilan heula, sakumaha engke katerangan dipayun dina nyarioskeun shifat-shifat Alloh ta'ala.

{ MUSTAHIL}

Salanjengna ari ta'rifna Mustahil nyaeta : 

وَالْمُسْتَحِيْلُ مَا لاَيُتَصَوَّرُ فَىْ الْعَقْلِ وُجُوْدُهُ 

WAL-MUSTAHIILU MAA LAA YUTASHOWWARU FIL-'AQLI WUJUUDUHU.

Ari palenggeran Mustahil ceuk akal nyaeta: Tiap-tiap anu henteu kaharti ku akal ayana/buktina.

Jadi ka hartina ku akal teh kudu euweuh bae, tegesna Ari Mustahil ceuk akal teh nyaeta perkara anu sah euweuhna, henteu sah ayana, contona saperti :

Aya Jirimteu ngalap tempat, atawa aya Jalma heunteu ngabogaan warna, atawa henteu usik jeung henteu cicing. 

Tah eta anu kitu teh Mustahil, karana henteu dibenerkeun ku akal ayana/buktina, karana tiap-tiap Jirim atawa Jalma, misti ngalap tempat, ngabogaan warna, jeung ka sifatan ku salasahiji usik jeung cicing.

BABAGIAN WAJIB AKAL

'Aqiidatun najiin

Sireum ateul

Ari Wajib akal eta kabagi deui kana dua(2) bagian, nyaeta : 

1. Wajib 'aqli dloruuri ( واجب عقل ضَرُوْرِ )

2. Wajib 'aqli nadhori ( واجب عقل نَظَرِ )

Nyakitu deui Mustahil jeung Jaiz oge sami kabagi kana Dloruri sareng Nadhori.

Ari Ta'rifna Dloruri ( ضرور. ) nyaeta :

اَلضَّرُوْرِيْ هُوَ مَالاَ يَحْتَاجُ اِلٰى نَظْرٍ وَاسْتِدْلاَلٍ   

ADL-DLORUURII HUWA MAA LAA YAHTAAJU ILAA NADHRIN WA ISTIDLAALIN.

Hartosna : Ari dloruri teh nyaeta sakur-sakur perkara anu di kanyahokeun nana teh henteu butuh kana mikir jeung neangan dalil atawa alesan, tegesna sakur-sakur perkara anu langsung ka harti sa behan oge. 

Jadi ringkesna ngaran Dloruri mah anu langsung ka harti.

Ari Nadhori mah henteu langsung ka harti, tapi ka hartina teh kudu di pikir heula.

Ayeuna urang sambungkeun kcap dloruri oge kcap Nadhori kana wajib 'aqli/wajib ceuk akal. 

Jadi pi bahasaeun nana teh dina bagian anu kahiji WAJIB AQLI DLORURI, ari bagian kadua WAJIB AQLI NADHORI, jadi ari palenggeran nana Wajib aqli Dloruri nyaeta : 

sakur-sakur perkara anu kaharti ku akal ayana, henteu kaharti euweuhna bari kahartina teh langsung ( teu kudu dipikir heula) saperti ucapan :
Ari hiji eta saparo tina dua, atawa ucapan Jirim atawa Jisim boga tempat. 
Tah anu kitu teh disebut wajib aqli dloruri.

-Ari  Bagian kadua nyaeta "WAJIB AQLI NADHORI" ari palenggeran nana teh nyaeta : sakur-sakur anu kaharti ku akal ayana, henteu ka harti euweuhna bari ka hartina teh henteu langsung, ngabutuhkeun heula kana dipikir jeung dalil atawa alesan. 

Nyaeta saperti ucapan : 
Ari dalapan (8) teh eta dua pertiluna(⅔) tina dua belas(12), atawa saperti ucapan : Ari Alloh teh anu ka persifatan ku sifat Qudrot,Irodat, Ilmu, Hayat jeung salianna. Tah iyeu disebat Wajib 'aqli Nadhori. Sabab merlukeun heula kana dipikir jeung dalil.


Ari penjelasan Dalil, Insya Alloh engke dina nerangkeun Shifat-shifat Alloh.

BAGIAN HUKUM AKAL

Ari babagian Hukum akal eta aya tilu(3) nyaeta : 

1. Wujub ( وُجُوُب ) 

2. Istihaalah ( إسْتِحَالَه )

3. Jawaz (  جَوَازْ )

Dimana Hukum geus larap kana Mahkum bih, tina Wujub jadi "WAJIB" tina Istihaalah jadi "MUSTAHIL" tina Jawaz jadi "JAA-IZ" atawa Wenang.

Ta'rif  Wajib 'aqli nyaeta : 

فَالْوَاجِبُ مَالَا يُتَصَوَّرُ فِى الْعَقْلِ عَدَمُهُ  
FAL-WAAJIBU MAA LAA YUTASHOWWARU FIL-'AQLI 'ADMUHU.

Hartosna : Ari ngaran wajib ceuk akal nyaeta tiap-tiap perkara anu hanteu kaharti ku akal euweuhna eta perkara.

( Jadi kahartina teh kudu aya bae) jadi atuh ari ngaran Wajib ceuk akal teh nyaeta : Mana-mana anu sah ayana, henteu sah euweuhna. 

Tegesna henteu dibenerkeun ku akal euweuhna. 
Contona saperti ngalap tempatna Jirim dina lolowong sa mahina, tah eta nu kitu teh Wajib ceuk akal, da henteu ka harti ku akal upama aya Jirim/benda upama henteu boga tempat sa mahina.

{ PASAL KAHIJI MERTELAKEUN HUKUM 'AKAL}

Ari ta'rifna Hukum 'akli nyaeta : 

وَالْحُكْمُ الْعَقْلِيُّ هُوَ اِثْبَاتُ اَمْرٍ لِأَمْرٍ اَوْ نَفْيُهُ عَنْهُ مِنْ غَيْرِ تَوَقُفٍ عَلٰي تِكْرَارٍ وَلاَ وَضْعِ وَاضِعٍ 

WAL-HUKMUL-'AQLIYYU HUWA ITSBAATU AMRIN LI AMRIN AW NAFYUHU 'ANHU MIN GHOYRI TAWAQUFIN 'ALAA TIKROORIN WA LAA WADL'I WAA DLI'IN.


Hartosna : Ari palenggeran Hukum akal teh nyaeta : Netepkeun perkara kana perkara anu sejen, atawa henteu netepkeun nana bari henteu nunggu kana sa babaraha kali kajadian, jeung henteu nunggu heula kana pangaturan anu ngatur. 

(Beda jeung hukum syara', da ari hukum syara' mah eta ngadago kana aturan anu ngatur. 

Oge beda jeung hukum Adat, da ari hukum adat mah eta nga dago kana sa babaraha kali kajadian. 

Ari hukum akal mah henteu ngadago kana nanaon).

HAKIM

Dupi Hakim ( anu netepkeun hukum/anu ngaturna) eta aya tilu(3), nyaeta :

1. Akal.
2. Adat.
3. Syara'.

Anu matak hukumna oge keur nalika nga i'tibar hakimna, eta dibagi tilu (3) nyaeta :

1. Hukum 'aqli ( عقلي ).
2. Hukum 'aadi( عاديٌّ )
3. Hukum Sar'iy ( شرعيٌّ )

Mangka bahasan anu katilu iyeu dibagi tilu (3) pasal.

[RUKUN HUKUM]

Dupi rukun Hukum eta aya opat(4) nyaeta :

1. Hukum( حكم )

2. Hakim( حاكم ) anu ngahukuman

3. Mahkum bih ( محكم به ) pagawean nana

4. Mahkum Alayh ( محكم عليه ) anu dititah ku hukum/anu dikeunaan hukum. 

Contona saperti Dawuhan Alloh : وَاَقِيْمُوْا الصَّلَاة  WA AQIIMUSH-SHOLAAT. Hartina : Kudu ngadegkeun aranjeun kana sholat.

Wajib sholat eta di ngaranan Hukum, ari anu marentahna kana eta sholat nyaeta Alloh ta'ala, disebut Hakim. Ari pagawean Mukallaf anu diparentahkeun nana nyaeta sholat, eta di ngaranan Mahkum Bih. Ari jalma anu Mukalaf nyaeta anu diparentah sholatna, tegesna anu di keunaan ku hukum wajib, eta dingaranan Mahkum alayh.

{AL-HUKMU /hukum - الحكم}

Ari ta'rifna hukum nyaeta : 

اَلْحُكُمُ لُغَةً هُوَ : اِثْبَاتُ اَمْرٍ لِأَمْرٍ اٰخَرَ اَوْ نَفْيُهُ عَنْهُ

AL-HUKMU LUGHOTAN HUWA ITSBAATU AMRIN LI AMRIN AAKHORO AW NAFYUHU 'ANHU. 

Hartosna : Netepkeun nana hiji perkara kana perkara sejen atawa henteu netepkeun nana. 

Contona : saperti Netepkeun nana sifat nangtung ka ki Zaed dina pangucap : زَيْد قَائِمً  Zaedun Qooimun (Ari ki Zaed eta nangtung). 

Atawa nga euweuhkeun/ nga henteukeun sifat Nangtung ti ki Zaed dina pangucap : زيدٌ ليس بقائمٍ  ZAYDUN LAISA BI QOOIMIN ( ari ki Zaed eta henteu nangtung).

BAHASAN KA TILU MERTELAKEUN HUKUM

Ku margi dina Ilmu Ushuluddin teh aya ucapan Sifat Anu WAJIB, Anu MUSTAHIL jeung JAAIZ(wenang) Mangka peryogi urang kedah ngabahas naon hartina Wajib, Mustahil jeung jaiz. 

Ari iyeu anu tilu teh sok disebut hukum akal, jadi atuh ngaji kana hukum akal teh eta wajib hukumna kalawan wajib Syar'i, seperti wajibna ngaji kana Ilmu Ushuluddin eta ka lebet kana qoidah :

 مِنْ بَابِ مَالَمْ يَتِمُّ الْوَاجِبُ اِلَّا بِهٖ فَهُوَ وَاجِبٌ

MIN BAABI MAA LAM YATIMMUL- WAAJIBU ILLAA BIHII FAHUWA WAAJIBUN.

Hartosna : Ari perkara anu henteu bisa sampurna ngalaksanakeun Wajib anging ku eta perkara, mangka eta hukumna perkara teh hukumna jadi wajib.

Oge kumargi patali Hukum, mangka peryogi ka uninga hukum 'aadah jeung hukum sara' pakeun bahan ngabeda-bedakeun hiji-hijina, bilih pahili atawa kaliru.

Margi dina hukum akal aya kcap wajib jeung wenang, dina hukum Syara' oge aya kcap wajib jeung wenang. Mangka pikeun nolak ka saliruan, peryogi dinelaskeun hiji-hijina.